Bouw van de (St.) Lambertuskerk
Geschiedenis van de bouw
ca. 1000 | 15e | 16e | 17e | 18e | 19e | 20e eeuw
De Lambertuskerk is het oudste monument van Vught, tevens rijksmonument. De kerk werd, zoals veel Brabantse kerken, toegewijd aan Sint Lambertus, bisschop van Maastricht van ca. 635 tot ca. 705.
Vóór 1000, was er vermoedelijk één of meer houten kerkjes.
ca. 1000, pre-Romaans kerkje
Tijdens de voorlaatste restauratie (1956-1958) werden sporen van een kleine, langwerpige pre-Romaanse* kerk van tufsteen met lemen vloer aangetroffen op 65 cm beneden het tegenwoordige vloerniveau. Mogelijk zijn er nog vroegere kerkgebouwtjes geweest, maar dat is tot op heden niet aangetoond. De omtrek van dat kerkje is op de vloer van de tegenwoordige kerk met relieftegels aangegeven.
Tussen 1270 en 1334 kwam de kerk in handen van de Duitse Orde, een in 1190 gestichte geestelijke ridderorde. In deze periode moet de kerk zijn verbouwd tot een grotere, eveneens tufstenen romaanse kerk. De vloer van het koor werd verhoogd en uit die tijd dateren onder meer het in november 1821 afgebroken schip, een kapiteelzuiltje en de triomfboog met twee schelpvormige nissen. In die nissen of concha’s – eigenlijk de zitplaatsen voor degenen die de evangelie- en epistellezingen verzorgden – zijn nog fragmenten van beschilderingen, waaronder het Lam Gods, te zien.
* Romaans: bouwstijl uit de Middeleeuwen - ca. 1000-1300 - met als meest typerend de toepassing van rondboogvormige ramen en spaarvelden. De bouwwerken ogen enigszins zwaar en gedrongen.
15e eeuw, gotische vormen
In de vijftiende eeuw werd de romaanse kerk vervangen door een kruiskerk met gothische vormen. Door allerlei rampen (de Poolse oorlog met financiële verliezen voor de Duitse Orde, de pest, de St. Elisabethsvloed) stagneerde de bouw. Het koor - de huidige kerkruimte - is vroeg-vijftiendeeeuws. De transepten (dwarsbeuken) dateren uit de tweede helft van de eeuw, maar werden in de negentiende eeuw verlaagd tot de tegenwoordige hoogte.
Een acte van 17 juli 1479 vermeldt een betaling van ca. 150 gouden rijksguldens aan timmerman Dirck Gerits van Rode wegens de bouw van “dat cruyswerck metten toren”. Diverse argumenten pleiten ervoor, dat het hier gaat om het kleine torentje met luidklok dat tot 1822 op de kruising of 'viering' van het kerkdak stond. Het klokje daarin werd het “arbeidersklokje” genoemd en bepaalde het ritme van leven en werken in Vught.
Uit diezelfde tijd dateert de oudste van elf grafzerken uit de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw. Met nog twee fragmenten zijn deze bij de restauratie van 1958 overgebracht naar de viering (kruising van hoogkoor, schip en dwarsbeuken).
16e eeuw
De grote toren dateert uit het begin van de 16e eeuw: 1521 en 1526 vermelden optimmeringe van de laat-gothische, zgn. Kempische toren. Hoogte: 40 m. Overhoekse steunberen, drie geledingen, indeling in drie blinde nissen en galmgaten.
1562 Door blikseminslag brandden de (houten) spits van de toren en het dak van het schip van de kerk af. Een gemeyne buydelganck (collecte) voor herstel bracht uitkomst.
17e eeuw
1601 Het beleg van Den Bosch door Prins Maurits had rampzalige gevolgen voor de kerk. De kerk brandde af en het koor stortte in. Pas tijdens het Twaalfjarig Bestand kon men over herstel gaan denken.
1618-1618 Na een jarenlang proces over de financiering door de Duitse Orde kwamen de kerkmeesters met de commandeur, Johan Raeth von Frentz, in 1615 tot overeenstemming over de herbouw tot de tweede pilaar van buiten het kruis. De oude stenen overwelving werd vervangen door een houten zoldering. De Duitse Orde houdt nog ca. anderhalve eeuw de verplichting tot onderhoud.
In 1618 werd de huidige preekstoel gemaakt.
In 1629 werd de kerk bestemd voor de protestantse godsdienst.
18e eeuw
De Duitse Orde had de verplichting tot het onderhoud gehouden, maar het kostte veel moeite zelfs de meest noodzakelijke reparaties gedaan te krijgen. Men klaagde over kou, tocht en zelfs sneeuw in de kerk! Dikke gordijnen en stoven waren geen overbodige luxe.
1759 Een van de belangrijkste restauraties, waarbij onder andere een houten schot tussen schip en de overige ruimte door een stenen gevel werd vervangen en het koor een plafond kreeg. De ramen zullen toen verlaagd zijn tot de tegenwoordige hoogte.
1795 De Fransen vernielen het in 1788 geschonken orgel.
1798 Alle rouwborden en -schilden worden op last van de municipaliteit uit de kerk verwijderd. Het wapenbord van Van Beresteijn komt in 1948 terug.
19e eeuw
1817 Grondige reparatie van het orgel.
1821-1822 Het verval van de kerk, de noodzakelijke afbraak van het schip en het kleine torentje wijzigen het silhouet van de kerk ingrijpend. Nadat een contract inzake het onderhoud door Koning Willem I in 1822 was goedgekeurd, kon de Hervormde Gemeente uit de afkoopsom met het herstel beginnen. De beide kruisstukken werden verlaagd tot de tegenwoordige hoogte, de aangebouwde consistoriekamer afgebroken. Het Noordkoor werd consistoriekamer, het Zuidkoor kosterswoning.
In de toren komen 2 luidklokken.
20e eeuw
In 1933 werd de viering overzolderd en enige jaren later werden op twee verdiepingen twee vertrekken boven elkaar geconstrueerd voor Kerkenraad en Zondagsschool. Het Noordkoor werd bibliotheek. De westelijke gevel kreeg zes ramen. Dat werd weer één bij de restauratie van 1956-1958, voorts werden toen de ramen achter de preekstoel dichtgemetseld, de vloer gemaakt, de zerken verlegd en er kwam een behoorlijke (lucht)verwarming. Het plafond dat bij het bespelen van het orgel afbrokkelde, werd vervangen door een nieuw stucplafond. De kosterij werd consistoriekamer.
De toren krijgt in 1933 een carillon van 35 klokken.
1940-45 De Tweede Wereldoorlog brengt enige schade toe aan de kerk. De 2 luidklokken van de toren worden gevorderd door de Duitsers.
In 1975 wordt het oude, verschillende malen verbouwde orgel uit 1788 vervangen door een nieuwe, van Pels & van Leeuwen.
In 1987 wordt het carillon in de toren uitgebreid met 12 klokken (vierde octaaf).
In 1992 wordt een beeld van St.-Catharina geplaatst.
In 1995 wordt in de toren een keramische vrijheidsvlag aangebracht ter gelegenheid van "Vijftig jaar Bevrijding".
bron: “rondom de Vughtse Lambertus”, Hanneke Das - Horsmeier
